Het verband tussen slaap en ADHD

pdf
Dat er een verband bestaat tussen slaap en ADHD, weten psychiater Sandra Kooij en onderzoekers van het Kenniscentrum ADHD bij volwassenen en ouderen van PsyQ Den Haag al jaren. Daarom onderzoeken ze of de symptomen van volwassenen met ADHD verminderen als hun slaapproblemen worden aangepakt en andersom. In dit interview lees je waarom slaapproblemen veel voorkomen bij ADHD.

Slecht slapen bij ADHD door problemen met inslapen

Tot wel tachtig procent van de volwassenen met ADHD heeft problemen met inslapen, weet Kooij, die psychiater is, gespecialiseerd in ADHD bij volwassenen en ouderen. Al vroeg in haar carrière ontdekte zij dat de meerderheid van haar cliënten ‘laat’ sliep, gemiddeld pas tussen 01.00 uur en 03.00 uur ’s nachts. 'Deze mensen zijn voor die tijd gewoonweg niet moe. Maar als je een baan of kinderen hebt, worden die korte nachten toch wel een chronisch probleem', concludeert Kooij. 'Vaak hebben ze al hun hele leven last van deze slaapproblemen. Dat noemen we een laat chronotype. Dat houdt in: een erfelijke aanleg voor het chronische patroon van laat slapen.'

Uitgelicht: Melatonine en licht bij een verlate slaapfase

Uitgelicht: Het gebruik van melatonine en licht bij een verlate slaapfase

Onderzoeker Emma van Andel heeft onder 51 volwassen cliënten aangetoond dat o,5 mg melatonine de aanmaak van melatonine door de hersenen met 1,5 uur vervroegd als de melatonine op een individuele optimale tijd wordt gegeven. Melatonine plus lichttherapie vervroegde het ritme met 2 uur. Bovendien bleek melatonine de ernst van ADHD met 14% te verminderen.

ADD en slaapproblemen

ADD en slaapproblemen

De meeste mensen zitten tussen vroeg en laat slapen in, maar mensen met ADHD zijn opvallend vaak late slapers. Opvallend genoeg geldt dat minder voor mensen met ADD, een subtype van ADHD. Kooij: 'Veel mensen met ADD slapen anders. Dat hebben we gemeten door middel van actigrafie, een soort horloges die het rust- en activiteitenpatroon registreren. Het bleek dat mensen met ADD eerder naar bed gingen en langer sliepen dan mensen met ADHD. Desondanks zijn ze overdag vaak moe. Er is dus een verschil in slaapritme tussen de subtypes van ADHD, en dit kan mogelijk ook het verschil in ADHD-symptomen verklaren. Want mensen met ADHD zijn heel druk en impulsief, terwijl mensen met ADD juist dromerig en besluiteloos zijn, en veel nadenken.'

‘Hyperactiviteit kun je misschien zien als een manier om wakker te blijven’

Hyperactiviteit door slaaptekort bij ADHD

Die subtypes verschillen van elkaar, maar ze krijgen ongeveer dezelfde behandeling en medicatie en reageren daar ook goed op. 'Hun slaappatroon zou het verschil in subtype voor een deel kunnen verklaren, want misschien is het wel zo dat je heel erg hyper wordt als je slaap tekort komt. Dat zien we ook bij kleine kinderen: als ze over hun slaap heen zijn, worden ze super druk en zijn ze niet meer te kalmeren. Hyperactiviteit kun je dus misschien ook zien als manier om wakker te blijven. Normaal maakt iemand rond half tien ’s avonds het slaaphormoon melatonine aan in de hersenen, maar uit ons onderzoek blijkt dat mensen met ADHD wel anderhalf uur later zijn; bij mensen met ADD is dit een half uur.'

Slaapproblemen bij ADHD ook behandelen

Deze werkwijze wordt bij het Programma ADHD bij volwassenen en ouderen van PsyQ Den Haag al toegepast. Bij elke intake wordt de Holland Sleep Disorders Questionnaire (HSDQ), een vragenlijst over slaapproblemen, afgenomen. 'Daaruit maken we op of iemand mogelijk een slaapstoornis heeft. Als dat het geval is gaan we direct verder met diagnostiek en behandelen we indien mogelijk zelf de slaapstoornis, tenzij er sprake is van slaapapneu (korte momenten van ademstilstanden tijdens de slaap red.). We werken samen met het Nederlands Slaap Instituut, een slaapkliniek, en we delen onze kennis actief met alle ggz-professionals en met de ADHD-collega's binnen PsyQ in Nederland.'

Behandelingen van slaapproblemen en ADHD

Het behandelen van slaapproblemen is volgens Kooij goed mogelijk en ook heel belangrijk. 'De gevolgen van een verstoord slaap-waakritme zijn enorm, denk aan depressie, obesitas, diabetes, hart- en vaatziekten en mogelijk ook kanker. Dat wil ik proberen te voorkomen door goede voorlichting en aanpassing van het bioritme. Dit kunnen we aan twee kanten beïnvloeden: ’s avonds met melatonine en ’s morgens met lichttherapie. Want licht ’s ochtends is nodig om wakker te worden en de melatonineproductie te stoppen. Beide behandelingen zijn bewezen effectief.'

Melatonine bij ADHD en ADD

Kooij vervolgt: 'We geven aan mensen met ADHD die erg uitgeput zijn een relatief hoge dosis (1 mg) melatonine een half uur tot een uur voor bedtijd. Een lage dosis (0,5 mg of lager) kan ook. Die geven we eerder op de avond, tussen 18.00 en 20.00 uur ongeveer; elke week één tot anderhalf uur eerder om het ritme naar voren te schuiven. Bij melatonine is de inname van de juiste dosis op het juiste tijdstip heel belangrijk, en afhankelijk van iemands slaap/waak ritme en gevoeligheid voor melatonine. Je kan het vrij verkrijgen bij de drogist, maar het wordt vaak verkeerd gebruikt waardoor slaapproblemen soms juist kunnen verergeren.'

Die stipte inname is soms best lastig voor iemand met ADHD, die vaak chaotisch zijn. Onderzoeker Emma van Andel heeft onder 51 volwassen patiënten aangetoond dat 0,5 mg melatonine de aanmaak van melatonine door de hersenen met 1,5 uur vervroegd als de melatonine op een individuele optimale tijd wordt gegeven.  Melatonine plus lichttherapie vervroegde het ritme met 2 uur. Bovendien bleek melatonine de ernst van ADHD met 14% te verminderen.

Meer over melatonine en licht bij een verlate slaapfase

Verder onderzoek naar lichtovergevoeligheid van de pupil

Behalve het onderzoek naar de relatie tussen ADHD en slaap, en het onderzoek van Van Andel, wordt momenteel bij het Kenniscentrum ook het ‘EyeADHD’- onderzoek uitgevoerd. Dat onderzoek draait om de lichtovergevoeligheid van de pupil. Kooij: 'We ontdekten in de praktijk dat veel mensen met ADHD een zonnebril dragen, ook wanneer het bewolkt is. Als verklaring kregen we vaak te horen: ik kan niet tegen licht. Maar als je dagelijks urenlang een zonnebril draagt, vangen je ogen te weinig licht waardoor je dag-nachtritme verstoord raakt en je brein slaperig wordt. Tijdens dit onderzoek werken we samen met een oogarts. De resultaten worden op dit moment geanalyseerd.'

Zorg verbeteren met focus op ADHD en slaap

'De afdeling ADHD in Den Haag is een TOPGGz-afdeling, wat inhoudt dat wij veel onderzoek doen om de zorg voor ADHD verder te verbeteren. In 2010 is de focus al op slaap komen te liggen. De afgelopen jaren is er veel resultaat geboekt, maar er is nog veel meer dat we willen weten. Een goede slaap is zó belangrijk; dat moet je niet onderschatten want je ondermijnt bij langdurig slaaptekort je lichamelijke en geestelijke gezondheid.+'

Bekijk de slaaphygiëne checklist

Webinars ADHD en slaapproblemen

Webinars ADHD en slaapproblemen

Bekijk ook de verschillende webinars met collega Sandra Kooij en andere collega's over ADHD en slaapproblemen