Chronobioloog Haffmans over verstoord slaapritme
Slaap: de sleutel tot het ontstaan en mogelijk ook het herstel van psychiatrische ziekten
Een langdurige of permanente verstoring van het slaap-waakritme speelt mogelijk een belangrijke rol bij het ontstaan van psychiatrische ziekten als depressies, een bipolaire stoornis, psychoses, PTSS en ADHD. Omgekeerd kan het aanpakken van een verstoord slaap-waakritme mogelijk bijdragen aan het (deels) herstellen van deze aandoeningen. Dr. Judith Haffmans, klinisch farmacoloog en chronobioloog bij PsyQ, weet veel over slaap en slaapproblemen en de mogelijke behandelingen. "Slaap is het eerste dat ontregelt, en het laatste dat zich laat regelen."
Foto: Annemieke van der Togt - Togtstrip.nl
Dr. Judith Haffmans, klinisch farmacoloog en chronobioloog bij PsyQ: “Slaap bestaat uit verschillende fases die samen een slaapcyclus vormen. Gemiddeld wordt de hele slaapcyclus, die ongeveer anderhalf uur duurt, zo’n 3 tot 6 keer per nacht doorlopen. De eerste 4,5 uur van je slaapcyclus is het belangrijkst. Deze periode van diepe slaap heb je nodig om overdag te kunnen functioneren, uitgaande van een normaal dag-nachtritme. Het is een absoluut minimum. De meeste mensen hebben méér slaap nodig: gemiddeld zo’n 7,5 uur per nacht.”
Wanneer heb je een slaapprobleem?
Haffmans: “Slaap is onlosmakelijk verbonden met wat er de overige uren van je 24-uurs cyclus gebeurt. We weten allemaal: als er overdag iets heftigs gebeurd is, slaap je niet of minder goed. Dat betekent niet dat je direct een slaapprobleem hebt. Dat heb je pas wanneer je langere tijd een tekort aan slaap hebt en overdag hartstikke moe bent. Dat noemen we insomnia, oftewel chronische slapeloosheid. Andersom kan iemand ook lijden aan hypersomnia; overmatig veel slapen en toch vermoeid blijven.
Oorzaken van een verstoord slaap-waakritme
Maar ook een verstoring van het slaap-waakritme kan zorgen voor slaapproblemen. Mensen die onregelmatige diensten draaien, en dus ook ’s nachts werken, krijgen vaak te maken met andere rommelende lichaamspatronen. Hun biologische klok raakt verstoord. “Verpleegkundigen of stewardessen bijvoorbeeld, kunnen door hun steeds veranderende roosters en wisselende diensten allerlei problemen en ziekten ontwikkelen”, vertelt Haffmans. “Ze hebben een ernstig verhoogd risico (tot wel 70 procent meer) op diabetes, wanneer ze in de overgang komen."
Voeding en een verstoord dag en nachtritme
"Ook komt obesitas veel vaker voor omdat er ’s nachts te weinig rekening wordt gehouden met voeding," vervolgt Haffmans. "We kennen het allemaal: als je moe bent schreeuwt je lichaam om vet en ongezond eten om het energietekort aan te vullen, terwijl je juist gezond en eiwitrijk moet eten. Eiwitten maken alert, van koolhydraten en suikers raak je vermoeid.”
Veelverkomende slaapstoornis: parasomnie (nachtangsten)
“Dan heb je nog de invloed van medicatie, voeding, het weer en zelfs je omgeving op je slaapgedrag. En sommige mensen hebben last van nachtangsten of parasomnie, een verzamelnaam van klachten en verschijnselen van ongewenst gedrag tijdens de slaap, zoals bedplassen, praten in de slaap of slaapwandelen. Iemand die aan nachtangsten lijdt schrikt wakker, soms met een schreeuw, en maakt een verwarde indruk. Nachtangsten mogen niet verward worden met nachtmerries. Iemand die wakker wordt na een nachtmerrie weet vaak nog tot in detail wat er in die droom gebeurd is. Iemand die lijdt aan nachtangsten weet dat niet meer en is hevig verward en angstig.”
‘Vrouwen zijn gevoeliger voor slaapproblemen dan mannen’
Verschil in slaapproblemen bij vrouwen vs. mannen
Het is inmiddels bekend dat vrouwen gevoeliger zijn voor slaapproblemen dan mannen. Dat komt volgens Haffmans omdat vrouwen een innerlijke klok hebben die sneller loopt én omdat ze anders slapen dan mannen. Hormonen zijn in dit geval de ‘boosdoener’. “Wij, vrouwen, zijn ons leven lang onderhevig aan een veranderend hormoonritme. Dat maakt ons vatbaarder voor wakker liggen en allerlei ontregelingen in het lichaam. Een man draait zich om en slaapt en een vrouw draait zich om, laat de voorbije dag nog eens in haar hoofd passeren en bedenkt wat ze morgen gaat doen. Een vrouw is ook altijd direct wakker als de baby piept, terwijl haar man gewoon doorslaapt. Vrouwen zijn in hun slaap in het algemeen een stuk alerter dan mannen.”
Gevolgen slaaptekort en verstoord slaapritme
De gevolgen van een verstoord slaap-waakritme zijn divers: van stemmingsproblemen en concentratieproblemen tot eetproblemen, een verstoorde biologische klok en psychiatrische aandoeningen. Haffmans: “Niet of te weinig slapen kan uiteindelijk leiden tot psychoses, depressies en zelfs tot suïcidaliteit. Andersom kan het verbeteren van de slaap ook bijdragen aan het herstel van psychiatrische stoornissen. Op de poli ADHD wordt momenteel onderzocht of het verbeteren van de slaap bij volwassenen leidt tot minder symptomen. Eerder onderzoek toonde aan dit bij kinderen wel het geval is.”
Hoe stel je een slaapprobleem vast?
Een slaapprobleem kun je op twee manieren vaststellen. Haffmans: “Door twee weken lang, 24 uur per dag, in een slaap-waakkalender bij te houden wanneer je slaapt en wanneer je wakker bent, krijg je inzicht in je slaappatroon. Een slaapprobleem is op de eerste plaats subjectief, maar is ook objectief te meten door middel van een slaapregistratie-onderzoek. Tijdens dit onderzoek wordt de hersen- en spieractiviteit gemeten, evenals de oogbewegingen die je in je slaap maakt.
Over het algemeen komt de uitkomst van zo’n slaapregistratie-onderzoek niet overeen met je eigen subjectieve gevoel over slaap, stelt Haffmans. “Als je ’s nachts vijf minuten wakker ligt voelt dat vaak als een uur, terwijl die vijf minuten overdag zo voorbij zijn. ’s Nachts heb je vaak de gedachte dat je móet slapen, want je hebt een vroege afspraak, een tentamen etc. Maar zodra je het gevoel hebt dat iets per se moet, maak je adrenaline aan. Opnieuw in slaap vallen kan je in dat geval wel vergeten.”
Hier vind je slaaptips Meer hulp bij slaapproblemen