Zo slim dat je je soms dom voelt?

‘Het gaat om veel meer dan alleen maar slim zijn’

Er zijn nog weinig wetenschappelijke onderzoeken over hoogbegaafdheid en mentale gezondheid, maar in het boek ‘Hoogbegaafde hulpzoekers’ van Hoiting en Nauta (2022) wordt beschreven dat in de praktijk wordt vermoed dat hoogbegaafden vaker in de GGZ komen dan verwacht. Amber en Birgit vertellen dat er nog weinig professionals en GGZ-instellingen hier specifiek en openlijk aandacht aan besteden, terwijl bewustwording over dit onderwerp juist zo belangrijk is.  

Wat is hoogbegaafdheid? 

‘Het gaat om veel meer dan alleen maar slim zijn’, vertelt Amber, die zelf ook hoogbegaafd is. ‘Deze mensen zijn vaak gevoeliger, hun brein is anders gestructureerd. Ze zijn ook nogal eens gedreven en creatief.’ Birgit sluit hierop aan: ‘Je kan het herkennen door hoe mensen praten en denken over hun leven en de problemen waar ze tegenaan lopen. Soms hebben mensen ook de neiging om op de stoel van de hulpverlener te gaan zitten.’ Daarnaast zijn er nog andere signalen die kunnen wijzen op hoogbegaafdheid, zoals: sterke normen en waarden, zeer specifieke hobby’s en interesses en problemen worden rationeel benaderd. ‘Ook zijn hoogbegaafde mensen vaak in staat om niet te denken zoals de mainstream. Deze mensen hebben we juist zo hard nodig en het is belangrijk hun talenten te koesteren’, zegt Birgit.  

‘Het kan veel leed schelen voor mensen als hoogbegaafdheid wordt herkend'

Hoogbegaafdheid en mentale gezondheid 

Veel hoogbegaafde mensen komen goed terecht en hebben geen last van mentale klachten, maar ook een aanzienlijk gedeelte loopt tegen dingen aan en heeft daardoor wel last van mentale klachten. Het niet weten dat je hoogbegaafd bent of het niet herkennen van hoogbegaafdheid bij iemand met mentale klachten heeft verschillende effecten op een behandeling. ‘Het kan veel leed schelen voor mensen als hoogbegaafdheid wordt herkend, zelfs tot het voorkomen van suïcide toe. Ook kan het de behandelduur verkorten en zorgen voor eerdere en juiste “classificaties” en “diagnoses”, legt Amber uit. ‘Soms zijn mensen al 25 jaar bezig en gaan ze van GGZ-instelling naar GGZ-instelling. Ze krijgen allerlei labels, omdat er geen aandacht wordt besteed aan hun hoogbegaafdheid. Als er dan eindelijk wel aandacht aan wordt besteed, geeft ze dat veel inzicht en zelfacceptatie. De behandeling wordt dan voor zowel de cliënt als behandelaar ook veel leuker’, vervolgt ze. 

Misvattingen over hoogbegaafdheid 

Dat (h)erkenning van hoogbegaafdheid ervoor zorgt dat iemand zich meer gezien en gehoord voelt en daardoor de samenwerking en mogelijkheden binnen een behandeling verruimt, onderschrijft ook Birgit. Dit terwijl ze vroeger zelf ook een ander beeld bij hoogbegaafdheid had. Birgit: ‘Vroeger dacht ik nog wel eens: 'hoogbegaafde kinderen hebben al een talent en dan moet daar ook nog extra aandacht aan besteed worden. Wat een flauwekul!'. Later zag ik pas hoe groot deze groep eigenlijk is en dat we deze groep mensen niet geven wat ze nodig hebben om zich te ontwikkelen en in te zetten in de maatschappij.’ 

‘Een aantal jaar geleden heb ik dit model ontdekt. Toen vielen alle puzzelstukken op hun plek'

Hoogbegaafdheid meenemen in de behandeling 

‘Ik vind het heel belangrijk dat er meer tools worden geïmplementeerd om hoogbegaafdheid mee te nemen in de behandeling binnen de GGZ’, geeft Amber aan. Het Delphimodel Hoogbegaafdheid is een van deze tools; een werkmodel voor hoogbegaafde mensen. Amber heeft hier zelf ook veel aan gehad, vertelt ze: ‘Een aantal jaar geleden heb ik dit model ontdekt. Toen vielen alle puzzelstukken op hun plek en snapte ik “wat er met me aan de hand was”. Een hoog IQ is, hoewel belangrijk, maar één van de onderdelen’. Het Delphimodel is in 2007 ontwikkeld door een groep hoogbegaafdheidsexperts, die zelf ook hoogbegaafd zijn. Het is een model dat empowerment van hoogbegaafden beoogt. Het model bestaat uit 6 kenmerken van hoogbegaafdheid en vier termen voor het samenspel. Iedere hoogbegaafde heeft een eigen profiel. Soms kunnen kenmerken onherkenbaar aanwezig zijn doordat ze vervormd zijn. Dit kan allerlei redenen hebben.

Als hoogbegaafdheid meegenomen wordt binnen een GGZ-behandeling is het belangrijk om eerst de hoogbegaafdheid eruit te filteren en de kenmerken zo nodig terug in balans te brengen, alvorens overige psychologische dan wel psychiatrische klachten verder aan te pakken. Naast het personaliseren van het Delphimodel (vorm van psycho-educatie) is ook de Theorie van de Positieve Desintegratie (TPD), ontwikkelt door de Poolse psychiater Kazimierz Dabrowski, vaak inzicht gevend voor de hoogbegaafde hulpvrager. Een therapievorm die goed bij hoogbegaafde hulpzoekers past is de Acceptance and Commitment Therapy (ACT).

Leren omgaan met de krachten 

Binnen PsyQ is er geen specifieke behandeling alleen voor mensen met hoogbegaafdheid en psychische klachten, maar wordt door een aantal hulpverleners binnen PsyQ Rotterdam Kralingen hoogbegaafdheid in de individuele behandeling meegenomen als er vermoedens zijn. Daarnaast blijft Birgit zich inzetten om hoogbegaafdheid binnen de regio, maar ook bij collega’s daarbuiten op de agenda te zetten. Ook Amber blijft zich op GGZ-breed niveau hiervoor inzetten. Zo hopen ze dat hoogbegaafdheid genormaliseerd en een vast onderdeel van behandelingen, zowel binnen PsyQ als daarbuiten, wordt. Voor mensen die hoogbegaafd zijn, hebben Amber en Birgit nog wat tips om zelf aan de slag te gaan.  

Tips meer informatie hoogbegaafdheid 

‘Als je kenmerken van hoogbegaafdheid bij jezelf herkent, kan je zonder IQ-test terecht bij het Instituut Hoogbegaafdheid Volwassenen. Dit instituut organiseert ook HB-cafés waar mensen met (vermoeden van) hoogbegaafdheid, maar ook naasten, elkaar kunnen ontmoeten. Deze bijeenkomsten zijn op verschillende locaties in Nederland of online.’, vertellen Amber en Birgit. Daarnaast heeft Amber nog een paar goede boekentips. Allereerst het eerder genoemde boek Hoogbegaafde Hulpzoekers. Daarnaast is het boek Voluit leven, gebaseerd op de ACT een aanrader. Hoogbegaafden kunnen ook zelfstandig met dit boek aan de slag.