Wat is het verschil tussen methylfenidaat en dexamfetamine?

Stimulantia zijn amfetamine-achtige stoffen die onder de Opiumwet vallen (met uitzondering van lisdexamfetamine), recepten worden daarom gecontroleerd door de apotheek en de Inspectie voor de Geestelijke Volksgezondheid. Beide middelen werken goed voor de ADHD-symptomen en hebben vergelijkbare bijwerkingen. O.b.v. een meta-analyse van al het beschikbare onderzoek bij kinderen en volwassenen met ADHD is gebleken dat, o.b.v. effectiviteit en bijwerkingen methylfenidaat eerste keus is voor kinderen, en dexamfetamine voor volwassenen met ADHD (Cortese 2018).

Het werkingsmechanisme

Methylfenidaat remt in de synaps (schakelcel in de hersenen) vooral de heropname van de neurotransmitters (boodschapperstoffen) dopamine en noradrenaline, terwijl dexamfetamine de afgifte van deze stoffen bevordert. Door dit verschil in werkingsmechanisme is het mogelijk dat je wel op het ene, maar niet op het andere middel reageert. Samen zijn deze middelen bij 90% van de kinderen met ADHD effectief. Methylfenidaat alleen is effectief bij zo'n 70% van de kinderen en volwassenen, dexamfetamine bij ongeveer 80%.

Bij volwassenen wordt sinds de meta-analyse uit 2018 vaak gestart met dexamfetamine, bij voorkeur langwerkend omdat dit het aantal innames per dag beperkt en daarmee de kans op vergeten afneemt, omdat de rebound bij uitwerken van een dosis daarmee afneemt, omdat het veiliger is in het verkeer en omdat het veiliger is bij verslaving.

De werkingsduur

De werkingsduur per preparaat verschilt enorm; afhankelijk van de gewenste werkingsduur per dag kunnen ze ev. vaker per dag ingenomen en/of gecombineerd worden:

• Ritalin 2-4 uur (dus max tot 8x/dag moeten innemen indien 16 uur actief per dag: daarom ontraden)
• Concerta, Kinecteen 8-12 uur (1-2x/dag innemen)
• Equasym XL, Medikinet CR 6-8 uur ( 2x/dag innemen)
• Methylfenidaat retard Sandoz, Mylan of Regenboog 6-8 uur (1-2x/dag innemen)
• Dexmethylfenidaat Regenboog 12 uur (1x/dag innemen)
• Kortwerkend dexamfetamine / Tentin 5-6 uur (3x per dag innemen)
• Langwerkend dexamfetamine Regenboog ongeveer 6-8 uur (1-2x innemen/dag)
• Langwerkend lisdexamfetamine (Elvanse) ongeveer 13 uur (1x per dag)

De gebruikte dosering

• Startdoseringen zijn: 18-36 mg Concerta, 10-20 mg dexamfetamine retard Regenboog, 30 mg langwerkend lisdexamfetamine (Elvanse).
• De dosis wordt verhoogd op geleide van effect, werkingsduur en bijwerkingen in 2-4 weken.
• De meeste patienten willen zich ook ’s avonds nog kunnen concentreren, wat een werkingsduur van ’s morgens tot 11 uur ’s avonds kan betekenen.
• De dosis is individueel variabel.
• Gangbare doseringen bij volwassenen zijn: Concerta 1 dd 72 mg + 1dd 54 mg/dag; dexamfetamine retard 2dd 20 mg/dag; lisdexamfetamine 1dd 50-70 mg/dag.
• De maximum dosis van de stimulantia is onbekend. In de praktijk wordt een max. dosis van ongeveer 150 mg methylfenidaat/dag en 80 mg dexamfetamine aangehouden.
  Voor lisdexamfetamine is dit nog onbekend bij volwassenen.

Eindredactie: Prof. Dr. J.J.Sandra Kooij, psychiater.

Literatuur

Gratis online boekje ‘ADHD bij volwassenen en de huisarts’, nov 2019 door prof. Dr. J.J.S. Kooij.